Tað sum vitast kann um Gud liggur teimum jú opið; Gud hevur gjørt teimum tað opinbert. Ósjónliga vera Hansara, bæði æviga kraft og guddómleiki Hansara, sæst frá skapan heimsins; tað skilst av verkum Hansara; tey hava tí onga avsakan (Rómbrævið 1: 19-20)
Her er so prátið millum meg (Høgna Johannesen) og Hans Andreas Sølvará, í sendingini Sjónarhornið. Tíðan var stutt, faktiskt alt ov stutt til eitt so stórt evnið, men eg eri glaður fyri at Grækaris gav hesum evninum rúm.
Sum eg eisini havi hoyrt frá mongum síðani, so var tað var eitt sindur harmiligt at blíva avbrotin nakrar ferðir (av mótstøðumanninum, Sølvará sjálvum), serstakliga tá ein royndi í so stuttari tíð, at veita eitt djúptgangandi aftursvar. Men ivaleyst fáa vit møguleikan at kjakast aftur í komandi framtíð.
Komi ivaleyst við nøkrum viðmerkingum til kjakið í januar, tá eg einaferð fái stundir til tess:
Í løtuni virka vit aktivt, at uppvenja trúarverjar í Føroyum og at fyrireika føroysk trúgvandi, í at verja teirra trúgv og at seta líknandi spurningar og veita líknandi kritik til mótstøðuna. Eisini hevur hetta nýggja føroyska rákið verði við til, at savna saman føroysk trúgvandi, sum leingi hava havt áhuga í trúarverju og sum í áravís hava staði einsmøll. Væntandi er hetta bara byrjanin, og tað sigi eg vitandi um átøk og ætlanir sum longu eru ígongd.
Fyri nýðliga á facebook, gjørdust vit enn einafer vitni til, at radikalir ateistar brokkaðu seg um kristnar høgtíðir so sum jól, páskir etc. Hetta fekk meg at hugsa eitt sindur.
Um gudleysa heimsmyndin er sannlík, so kunnu vit best lýsa hana í orðunum hjá William Provine:
Tað eru eingir gudar, einki endamál, einki sum vegleiðir okkum…einki absolut fundament fyri etik, eingin meining við lívinum og heldur ikki fríður vilji’
Tey flestu vildu ivaleyst verið samd í, at hetta vildi verið ein vemmilig dimmensión, ein tilvera, har tað eina ræður um at yvirliva, grunda á bera sjálvsøkni. Tað er sjálvsagt, um lív í sær sjálvum, í slíkum høpið hevur nakran týdning yvirhøvur; nú pástanda ateistar jú eisini at vit menniskju, ikki eru annað enn partur av kosmologiskum burturkasti, dálking:
Tað er í hesum høpinum at Richard Dawkins lýsir menniskjan sum maskinur:
We are survival machines—robot vehicles blindly programmed to preserve the selfish molecules known as genes. This is a truth which still fills me with astonishment’ (x).
Eg spyrji tí sjálvandi: hvat viljir hesir við jólum, høgtíðum, frídøgum, etc?
Um ateistiska heimsmyndin var sannlík, so vildi døpurheitin omanfyri verið tann bitri veruleikin, sjálvt um eg heldur ikki síggji hvussu nøkur menniskjalíknandi maskina, kundi uppstaði og ment seg í slíkum meiningsleysum og kaotiskum umstøðum. Slík desperat hugsan, átti ivaleyst heldur at bólkast undir science fiction.
Tó so er hetta ikki veruleikin og eg haldi at ateistar hava varnast tað. Tí heldur Dawkins at EG, tað vil siga persónurin, møguliga hevur ávíst hegni og tí megnar at standa ímóti nátturligu tilgongdini og fara aðra kós, nemliga at hugsa og liva moralskt og etiskt. Við øðrum orðum, kann EG møguliga velja at ávirka maskinuna, at maskinan ikki altíð aktar eftir vilja og tilgongd arva eginleikana:
‘…we may at least have the chance to upset their designs, something which no other species have ever aspired to do…Our genes may instruct us to be selfish, but we are not necessarily compelled to obey them all our lives’ (3).
Hví heldur Dawkins hetta verða neyðugt:
This gene selfishness will usually give rise to selfishness in individual behavior (2)… a human society based simply on the gene’s law of universal ruthless selfishness would be a very nasty society in which to live. But unfortunately, however much we may deplore something, it does not stop it being true (3)'.
Við øðrum orðum, eitt slíkt samfelag, hevði neyvan verið livandi í og tí er tað avgerandi at persónurin 'EG' eisini spælir ein týðandi leiklut. Her roynir ateisturin so at skapa neyðuga javnvágin, so at heimsmyndin ikki sær so ótespulig út.
Tó so megna Dawkins og aðrir ikki at snúgva seg undan ávísum trupuleikum; í løtuni hugsi eg um tveir.
Tann fyrri er vandin sjálvur, hesin er líkaleiðis til staðar og ein má jú taka orðini hjá Dawkins og Provine til eftirtektar:
‘Tað eru eingir gudar, einki endamál, einki sum vegleiðir okkum…einki absolut fundament fyri etik, eingin meining við lívinum og heldur ikki fríður vilji’.
Um omanfyri nevndu døpru hugsjónur um lív og tilveru eru veruleiki, so eru jú eingir absoluttir reglar fyri at eg absolut má og skal fara hesari nátturlig tilgongd ímóti; tilveran umboðar jú hvørki gott ella ilt, eingi absoluttir og onga veruliga meining.
Tað vil siga, um gudleysa heimsmyndin er sannlík, hví skuldi ein ikki havt loyvi til at sigla egnu leiðir: at drepa, horast, misbrúka børn, verða makanum ótrúgv/ur, hata og gera seg inn á aðrar rasir?
Eg meini so við, ein hevur jú eitans 70 ár, tað er um ein er hevur eydnuna við sær og ikki hevur drukki og roykt seg í hel, og hesi, sum gerast offur fyri tínum sjálvsøkni, eru jú ikki annað enn apu-maskinur, tilvildarligt evnið, tilvildarliga produsera úr kosmologiskum burturkasti. Teirra sorg, pína og deyði, eru jú ikki annað enn maskinur í útloysa kemiskar reaktiónir.
Ella hvat?
Í hvussu er, lýsir hetta, hvussu ateisma kann mynda ein hugburð og eitt samfelag, sum mannaættin eisini var vitni til í seinasta árhundra og sum vit enn sjokerandi mugu líða á, tá vit hoyra tíðindir úr millum annað Norður Korea.
Har sum ateistisk ávirkan hevur lagt grundvøllin ella er partur av grundvøllinum í politiskum valdið, hevur fylgjan vanliga verði hópdráp, fangatippir og kúgan.
Sigur hetta ikki alt?
Í hesum førið er yvirdrivna satiran niðanfyri neyvan heilt við síðuna av:
Vísindin hevur unt okkum vitan um Mars og ateisma hevur drigi menniskju inn í ræðuleikar Gulags!
Men Dawkins, hevur í hvussu gjørt vart við 'EG', og hvør og hvat EG so enn er, so kann EG hevja meg upp um tilgongd nátturuna. Við øðrum orðum, menniskja inniheldur tað, sum ikki nýtist at verða kúga undir trældóminum av evnið og orku. Hetta EG, er persónurin sum vil, sum kann velja, hugsa, filosofera, taka avgerðir, skapa, søkja, angra, virðismeta.
Her uppstendur tó næsti trupuleikin: kann ein maskina hava slíkt hegni uttan so vitan eisini er íblanda?
Sjálvsagt, um ateistiska heimsmyndin er sannlík, so vildu hesi verið úrslitini íbirt av einari maskinu, men hvar í, liggur so persónurin lýstur omanfyri? Og um so var, at hesi eina eru kemiskar reaktiónir og impulsir, hví so yvirhøvur taka til eftirtektar Dawkinsa niðurstøðu og áheitan, um at vit, 'EG', kann og kanska burdi umhugsa, ikki at lata maskinuna verða stýrda eftir kúgandi motivum arva eginleikana?
Ein kundi kanska enntá tikið til eftirtektar argumentið hjá Mike Harris, at menniskja sum hevur roynt tað absolut ringasta, av somu orsøk hevur hegni til og alla orsøk at uppná tað absolut besta. Men frá og í hvørjum kann ein tilvildarlig maskina uppnáa slíkar sjálvs innbygdar eginleikar? Og um so var, á hvønn hátt tryggjar hetta, at menniskja hevjar seg upp um vald arva eginleikana? Fara vit skeiv í at siga, at týsku nazistarnir ikki høvdu fyri eyga ein perfektan heim, sum tó førdi við sær neyðugu kúganina og útruddanina av teimum, sum gjørdu hetta utopia til ein óveruleika, í hvussu er eftir tí nazistisku hugsjónini at døma?
Og hvussu hóskar hetta við persóninum seg yvirhøvur, inn í eina ateistiska dimensión, har vit eru apu-maskinur, produktir av dálking, sum hava uppruna í meiningsloysi, og kanska best kunnu lýsast sum kosmologisk mistøk?
David Wood ex-ateistur og trúarverji viðger hetta ómetaliga væl í sjónbandinum niðanfyri:
Sum menniskju standa vit við einum valið. Ateisam tryggjar ikki virði av menniskjanum ella tryggleikan av einum samfelagið, tvørtur ímóti. Slíkur hugburður og uppfatan, hevur og fer altíð at føra til deyða, oyðan, kaos og meiningsloysið, hvussu hesir talsmenn ateismunar, so enn royna at pynta uppá bumbuna. Hetta er jú nátturan í ateismuni, reint meiningsloysi, ber orku og bert evnið.
Og neyðars menniskja, sum hesir forsprákarir, fyri hesum vitloysi, hava bólka sum eitt djór av einari maskinu. Neyðars menniskja sum ikki megnar at upphevja seg frá slíkum niðrandi støði. Bertrand Russell sigur tað ómetaliga væl:
I do wish I believed in the life eternal, for it makes me quite miserable to think man is merely a kind of machine endowed, unhappily for himself, with consciousness.
Sjálvur havi eg ikki havt tíð at sett meg inn í nýggju bókina, enn (so í løtuni havi eg einki at viðmerkja). Men er skaldskapinum á sama støði sum tann fyrra (Guds orð ella orð um Gud), so gevi eg ikki tað heilt stóra fyri tað.
Og hetta verður í hvussu er mín hugburður, inntil vit fáa uppgivi nøvnini á teimum serfrøðingum, í hava givi sær stundir, at peer reviewa tilfarið. Sum annars ikki átti at verði nøkur stórvegis loyna, um hetta skal kallast fróðskapur.
Her er so leinkjan til prátið við Armgarð Arge, 3 desembur, um trúgv, religión, andaheimin (illar andar og at verða settur av illum anda), bíbliukritik, mítt lív: hvussu eg gjørdist kristin, var eg var giftur (m.a), etc, úr sendingini Tilvera:
Høgni Johannesen er giftur kvinnu úr Pakistan. Hann sigur frá, hvussu tey hittust og hvussu er at búgva í Pakistan. Hann hevur eina mastergrad í religión og ætlar sær at lesa víðari um søguliga Jesus. Eisini er hann eldhugaður fyri apolegetikki - trúarverja.
Fyri nøkrum árum síðani útgav gnostikarin Bart Ehrman bókina 'God's Problem', har í Ehrman viðger trupuleikan í samband við Gud og óndskap/líðing.
Í bókini skrivar Ehrman, at tað var hesin spurningur sum gjørdi enda á hansara trúgv:
...the
problems of the Bible are not what led me to leave faith...I continued to be
...a completely committed Christian...But I came to a point where I could no
longer believe...I could no longer explain how there can be a good and
all-powerful God actively involved with this world, given the state of things
(Bart Ehrman, God
Problem, p. 3)
Sjálvur haldi eg 'The Problem of Evil', at verða eitt rættuliga vánaligt argument, sjálvt um argumentið kann sigast, at verða ómetaliga kensluborið og klassiskt. Og hetta sigi eg, sum ein í hevur uppliva líðing (ikki minst í løtuni) og sum meiri enn einafer, hevur uppliva hesa somu kenslu sum Ehrman omanfyri lýsir.
Fyri tann sum hevur áhuga í kjakinum, so hava eg niðanfyri lagt eina leinkju út til bloggin hjá Clay Jones, sum viðger hvønn einasta kapitul í bókini hjá Bart Ehrman. Nú er talan um 'Ehrman's Problem':
